CLB Nieuws mei / juni 2023

Externe Preventie Werk je met diisocyanaten, dan moet je binnenkort een opleiding gevolgd hebben Vanaf 24 augustus 2023 is iedere werknemer die met diisocyanaten werkt verplicht om een speciale opleiding te volgen. In dit artikel willen we duidelijk maken waar deze verplichting vandaan komt, waarom ze is ingevoerd, op wie ze van toepassing is, en hoe je eraan kan voldoen. Het is immers geen toevalligheid dat de (Europese) overheid tot het besluit is gekomen dat deze opleiding nuttig en nodig is. Daarom zullen we eerst een kleine herhaling geven van wat diisocyanaten zijn, waarvoor ze gebruikt worden en wat de grote gezondheidsgevaren zijn. Wat zijn diisocyanaten en waarvoor worden ze gebruikt? Diisocyanaten behoren tot de familie van de isocyanaten. Dit zijn zeer reactieve chemische stoffen met een laag moleculair gewicht. De meest gebruikte diisocyanaten zijn: • MDI of methyleendifenylisocyanaat • TDI of tolueendiisocyanaat • HDI of hexamethyleendiisocyanaat Minder gebruikt, maar daarom niet minder belangrijk zijn o.a.: • NDI of naftaleendiisocyanaat • HMDI of methyleendicyclohexylisocyanaat of gehydrogeneerd MDI • IPDI of isoforondiisocyanaat • HDI-biureet • HDI-isocyanuraat. Ze worden veel gebruikt bij de fabricatie van allerlei polyurethaanproducten zoals starre en flexibele schuimen, maar ook in coatings zoals vernissen en verven, lijmen, afdichtingsmiddelen en elastomeren. Spray-on polyurethaanproducten zijn ontwikkeld voor een uitgebreid toepassingsgebied, zowel in de doe-het-zelf als in de industriële wereld, voor de bescherming van cement, hout, glasvezel, staal en aluminium en als coating voor allerhande toepassingen. Deze stoffen worden dan ook in zeer veel sectoren gebruikt: onder andere in de auto-industrie (zowel fabricage als herstelling), in de bouw (isolatiematerialen), in de elektronica-, de rubber-, de kunststof- en in de metaalindustrie. Er bestaan zelfs medische en tandheelkundige toepassingen waarin diisocyanaten verwerkt worden. In het fabricatieproces van de afgewerkte producten reageren de isocyanaten met een polyol of een polyether tot een polyurethaan. Het afgewerkte product op zich is niet meer gevaarlijk, maar in vloeibare en halfvloeibare producten kunnen isocyanaten in wisselende mate aanwezig zijn en dus ook vrijkomen. Eens de producten uitgehard zijn zullen er dus geen diisocyanaten meer aanwezig zijn. Wat zijn de gezondheidsrisico’s van diisocyanaten? De gezondheidsrisico’s van diisocyanaten zijn al even divers als de toepassingen ervan. We kunnen de effecten grofweg in twee groepen indelen: deze tewijten aan de irriterende eigenschappen en deze te wijten aan de allergene eigenschappen. De gezondheidseffecten zijn: • Lokale acute irritatie van de luchtwegen (neus, keel en longen): dit kan klachten als hoesten, benauwdheid en een branderig gevoel geven. Dit soort effecten treedt op bij eenmalige blootstelling aan relatief hoge concentraties. Deze klachten zijn meestal voorbijgaand en van korte duur. Bij accidentele blootstelling aan zeer hoge concentraties kan eventueel onherstelbare schade aan de luchtwegen optreden. • Irritatief eczeem: diisocyanaten kunnen aanleiding geven tot huidirritatie en klachten als roodheid en jeuk. Deze klachten zijn bijna altijd van voorbijgaande aard. • Allergisch eczeem: naast huidirritatie kunnen diisocyanaten ook een allergisch contacteczeem veroorzaken. Bij dit soort huidaandoening is er geen sprake van een rechtstreekse irritatie, maar van een overgevoeligheidsreactie op de uitlokkende stof. De effecten treden meestal zo’n 48 uur na de blootstelling op en kunnen zich ook bij relatief lage concentraties voordoen. • Irritatie van de ogen: direct contact van isocyanaten met de oogslijmvliezen kan aanleiding geven tot irritatie en corrosie (afhankelijk van de concentratie). Dit soort letsels komt in de praktijk alleen voor bij ongevallen. • Carcinogene eigenschappen: TDI en MDI worden door het IARC (International Agency for Research on Cancer) geclassificeerd in de groep 2B: mogelijks kankerverwekkend voor de mens. • Allergisch (beroeps)astma: dit is met voorsprong de meest voorkomende aandoening die veroorzaakt wordt door diisocyanaten. Deze vorm van astma kan zich zowel na eenmalige als na herhaalde blootstelling ontwikkelen. De tijd die verloopt tussen blootstelling en ziekte kan dan ook variëren van dagen tot jaren. Astma veroorzaakt door diisocyanaten komt zeer vaak voor (het jaarlijks aantal nieuwe beroepsastma’s veroorzaakt door diisocyanaten wordt voor de EU geschat op meer dan 5.000) en kan zeer ernstig zijn. Eens men voor de stof gesensibiliseerd is (overgevoelig is geworden), kan een zeer lage concentratie aanleiding geven tot een zeer hevige astma-aanval. Deze aandoening is dan ook de aanleiding van het nieuwe stuk wetgeving geweest. Men hoopt door het implementeren van deze richtlijn jaarlijks ongeveer 3.000 gevallen van beroepsastma te voorkomen in de Europese Unie. 19